Recensie: Zoek het uit, Chloe Brown - Talia Hibbert
Vertaald door Els Brevink
Het verhaal
Zoek het uit, Chloe Brown van Talia Hibbert is een sexy, inclusieve, romantische komedie en het eerste deel van de Zussen Brown-serie.
Chloë is niet de average hoofdpersoon in een romance: ze is chronisch ziek, een computernerd en ze was bijna dood. Die gebeurtenis zet haar aan tot het opstellen van een lijst vol buitenissigheden, zoals dronken worden, motorrijden, betekenisloze lekkere seks hebben én iets slechts doen. Enter Redford Morgan, een klusjesman met tattoos, een motor en de sexappeal van duizend Hollywoodacteurs bij elkaar. Red is ervan overtuigd dat zijn leven totaal niet matcht met dat van de brave Chloë, maar ze blijken meer gemeen te hebben dan ze ooit hadden gedacht.
Mijn leeservaring
Het verhaal begint behoorlijk dramatisch. Chloe heeft bijna een ongeluk. De bestuurder heeft het overleefd en ook Chloe is niet al te erg bezeerd. Het is vooral de schrik die haar te pakken heeft. Toen ik de synopsis las was ik bang dat haar bijna-doodervaring met haar ziekte te maken zou hebben, maar dit was gelukkig niet het geval.
Familie
Als ze na het ongeluk thuiskomt, ploft ze op de grond van uitputting. Zitten is te vermoeiend, op de grond gaan liggen is soms gewoon het beste. Helaas is haar moeder zo'n super bezorgd typetje. Ze kan absoluut niet met Chloe's ziekzijn omgaan en betuttelt en verstikt haar gigantisch. Chloe heeft er genoeg van en besluit dat het tijd is om op zichzelf te gaan wonen.
Haar zussen daarentegen zijn geweldige schatten. Iedereen verdient lieve familie die naar je omziet (op slechte dagen). Iemand die eten kookt en in bakjes in de koelkast zet zodat je op slechte dagen makkelijk een maaltijd kan opwarmen. Iemand die bij je thuis blijft als je gaat douchen — wij spoonies gaan nog wel eens onderuit in de douche; flauwvallen, in elkaar zakken van de pijn of gewoon omvallen door slecht evenwicht. Daarom is het fijn als er iemand in huis is. Dit voelt een stuk veiliger. Mocht er iets gebeuren dan is er hulp dichtbij.
De meeste mensen vonden het moeilijk om te accepteren dat Chloe ziek was. Fibromyalgie en chronische pijn waren onzichtbare aandoeningen, dus ze waren makkelijk om weg te wuiven. Eve was gezond, dus de uitputting die Chloe tot op het bot voelde, zou zij nooit voelen, net zomin als de kwellende migraines, de koorts en de verwarring, en de talloze bijwerkingen van de talloze medicijnen. Maar Eve hoefde al die dingen niet te voelen om empathie te hebben. Ze hoefde Chloe’s tranen of pijn niet te zien om te geloven dat haar zus het soms moeilijk had. Dat hoefde Dani trouwens ook niet. Ze begrepen het.
Chloe's personage
Chloe is een zwart, dik hoofdpersoon met pit. Ik heb enorm gelachen om haar zelfspot en grumpy attitude. Ze draagt graag rokjes, is obsessed met vestjes met knopen (maar wel nepknopen want knoopjes vastmaken is erg moeilijk door pijn en stijfheid) en gek op dieren. Ze woont sinds kort op zichzelf en geniet van de vrijheid. Haar relatie met Red vond ik heerlijk. Ze mochten elkaar totaal niet maar groeiden langzaam naar elkaar toe. Mijn favoriete onderdeel van hun verhaal waren denk ik de e-mails. Op één dag schrijven ze de hele tijd mailtjes heen en weer en er zat zo veel humor in! (De Britse humor ging soms wel een beetje verloren in de vertaling, maar ja, daar is weinig aan te doen). Ook was het qua vormgeving leuk geweest als de mailtjes er ook echt als mailtjes uit hadden gezien. Nu was het alleen in een iets ander lettertype.
Fibromyalgie
Net als Chloe, heb ik fibromyalgie, en ik heb zo ontzettend veel herkenning in dit boek gevonden. Ik voel me gevalideerd. De fibromyalgie representatie in dit boek is ZO GOED! Nog veel beter dan ik had verwacht, en ik had hoge verwachtingen! Ik heb super veel notities gemaakt en zou uren over dit boek kunnen praten (deze blogpost is ook een stuk langer geworden dan mijn bedoeling was, oeps...) maar zal me beperken tot een paar punten waarin ik me in Chloe herkende.
Een van de grootste symptomen van Fibromyalgie is chronische pijn. En de manier waarop Chloe's pijn werd weergegeven was zo accuraat. Het fluctueert. De ene dag is de andere niet. Het ene uur kan al compleet verschillen met de voorgaande. Chloe's koppigheid en neiging om zichzelf te pushen om zich te bewijzen naar anderen toe, waren ook heel herkenbaar. Maar wat nog het meest binnenkwam was de pijn om verlaten te worden door de mensen om wie je geeft, de angst dat elk nieuw persoon in je leven je ook de rug toe zal keren.
'Ik heb weinig energie over voor sociale onzin.’
Eve besefte duidelijk niet dat ‘sociale onzin’ Chloe’s beknopte manier was om ‘de constante teleurstelling van de menselijke aard’ te zeggen. Ze had door bittere ervaring geleerd dat mensen altijd een reden zochten om te vertrekken, dat genegenheid of bewondering of beloftes of toewijding tot stof vergingen als dingen moeilijk werden.
Hulp vragen is moeilijk
Spoonies vinden het over het algemeen erg moeilijk om hulp te vragen. Dit komt door een aantal dingen:
- Mensen geloven niet dat we iets niet zouden kunnen / iets (te) veel energie kost / veel pijn oplevert
- We zijn bang om anderen tot last te zijn
- Mensen vinden na een paar keer helpen dat we het zelf wel weer moeten kunnen (chronisch betekent dat het niet weggaat... Dus we kunnen heus niet na twee week ineens weer zelf die taak doen!)
- Mensen schrikken van hoe ziek we zijn en verbreken vervolgens alle contact. Hele goeie vrienden die ineens niet meer op berichtjes reageren. Die je ontlopen als ze je in de winkel tegenkomen. Je compleet negeren, alsof je niet al die jaren goeie vrienden bent geweest. En dat doet zo ontzettend pijn... Uit zelfbescherming vragen we daarom bijna nooit om hulp.
Red besefte dat Chloe niet om hulp durfde/wilde vragen terwijl ze die eigenlijk wel kon gebruiken. Daarom bood hij zijn hulp aan. Zonder verwachtingen of bijkomende bedoelingen. Hij geeft om haar dus wil haar helpen. Dat is nieuw voor Chloe, dat mensen haar geloven en voor haar willen zorgen. Ze is geschokt dat iemand haar zou willen helpen die dat niet verplicht is door een bloedband.
Grappig. Chloe was het gewend om haar leven en haar ziekte als normaal te zien, maar ze was het niet gewend dat andere mensen zich ook zo gedroegen.
Red's reis
Red ziet er dan misschien super stoer uit met zijn lange haar, tatoeages en leren jack. Maar hij is een complete lieverd. Een cinnamon roll. Het brak dan ook mijn hart toen ik las uit wat voor relatie hij kwam. Hij is namelijk mentaal mishandeld door zijn ex, Pippa. Gelukkig heeft hij uiteindelijk gebroken met die manipulatieve vrouw, maar niet voordat ze flink wat blijvende schade kon aanrichten.
Het was mooi om te lezen hoe er stukjes van zijn persoon weer op hun plek vielen. Hoe hij aan het helen was. Niet omdat Chloe hem aan het "fixen" was, maar omdat hij zich open durfde stellen, Chloe begon te geloven en nog belangrijker weer een klein beetje in zichzelf begon te geloven. Ook gaat hij later in het boek in therapie om aan zichzelf te werken en zijn mentale staat te verbeteren.
Geïnternaliseerd validisme
Wat ik vooral zo fantastisch vond was hoe hij met Chloe en haar fibromyalgie omging. In het begin had hij nog een beetje validistische denkbeelden en vond hij het zielig. Chloe zei dat ze niet zielig was en hij haar gewoon moest behandelen. Hij luisterde. Hij moest intern nog wel de knop omzetten, dit is een proces waar iedereen door moet, maar extern paste hij zijn gedrag, gezichtsuitdrukking en taalgebruik wel gelijk aan. Hij accepteerde de boodschap en ging er aan werken, hij wilde beter doen en Chloe goed behandelen. Later zag hij in dat ze inderdaad totaal niet zielig was. Hieronder een stukje waarin je ziet hoe Red zijn validistische denkbeelden herkent en aanpast.
Chloe's ogen waren een moment dicht gegaan en hij nam haar aanblik in zich op. [...] Chloe was ziek, maar hij vond haar nog steeds ongelooflijk sexy.
Toen herinnerde hij zich dat ze altijd ziek was, dus misschien was een slechte gezondheid niet iets wat een persoon seksloos maakte.
Seksleven en handicap
Chronisch zieke en gehandicapte mensen (vooral rolstoelgebruikers) krijgen vaak de vraag of ze een (actief) seksleven hebben. Van compleet vreemden. Midden op straat. Mensen die je net een minuut geleden (of korter...) hebt ontmoet en je zo'n intieme vraag stellen. Of je seks kunt hebben gaat niemand wat aan. Of je seks wíl hebben ook niet.
Waarom wordt die vraag gesteld? Er is een vreemde curiositeit onder mensen. En dat komt voort uit validistische denkbeelden. Veel mensen zien zieke en gehandicapte mensen als minder waard of minder nuttig. Als kasplantjes die veel geld kosten en hier niks voor terugdoen. Maar niks is minder waar!
Chronisch zieke en gehandicapte mensen hebben beperkingen, (die voornamelijk bestaan omdat we in een ontoegankelijke wereld leven), maar zijn complete mensen met complete levens. Voor de mensen die daar geïnteresseerd in zijn, valt seks daar ook onder.
Waarom verwachten mensen dan dat zieke en gehandicapte mensen geen seks (kunnen) hebben? Er wordt veelal gedacht dat iemand met een ziekte of handicap niet sexy of begeerlijk is. Dat het hebben van beperkingen alle aantrekkelijkheid weghaalt en/of bijvoorbeeld de stemming tijdens de seks verpest. Men verwacht niet dat er mensen bestaan die seks zouden willen hebben met een chronisch ziek of gehandicapt persoon. En ja, er zijn mensen die het raar/eng/lelijk of wat dan ook vinden. Vaak zijn de mensen die zo'n vraag stellen zelf juist bevooroordeeld en zouden ze geen seks willen/durven hebben met een disabled persoon. Maar in mensen die er zulke denkbeelden op na houden zijn wij sowieso niet geïnteresseerd!
Maar guess what. Chronisch zieke en gehandicapte mensen zijn harstikke sexy (niet als fetish!!).
Zoek het uit, Chloe Brown laat goed zien dat chronisch zieke mensen complete mensen zijn met wensen, dromen, gevoelens en verlangens, ook seksuele verlangens. Ja, soms zul je even anders moeten gaan liggen om bijvoorbeeld pijn in gewrichten te voorkomen/verminderen. Maar als je een goeie partner hebt is dat geen probleem. Consent en communicatie is sexy! En de beste seks is als iedereen het fijn heeft. Red is gelukkig een hele goeie partner die rekening houdt met Chloe, maar haar niet overdreven voorzichtig behandelt alsof ze van porselein is. Hij heeft respect voor haar en haar grenzen, óók wanneer die veranderen.
Validistische vertaalfouten
Ten slotte moet ik het helaas nog even hebben over validistisch taalgebruik. In de originele tekst zijn geen validistische termen gebruikt. maar helaas zijn er bij het vertalen wat dingen mis gegaan. Ik ga er vanuit dat dit niet met opzet is gebeurd en de vertaalster het gewoon niet wist. We zijn immers allemaal mens, taal is een veranderend iets. We zijn allemaal aan het leren en groeien. Ik heb hierover contact opgenomen met de uitgeverij aangezien ik geen gegevens van de vertaler kon vinden.
Ik heb de uitgeverij gevraagd de woorden aan te passen in de e-pub en toekomstige herdrukken zodat er geen validistisch taalgebruik meer in dit boek zit. Ik heb helaas geen reactie ontvangen. De uitgeverij heeft het gesprek niet willen aangaan helaas...
Invalide
NL: Invalide
ENG: Disability
✅: gehandicapt of disabled/ handicap of disability (pagina 75 en pagina 164)
Op twee plekken in het verhaal wordt het woord invalide gebruikt. En daar baal ik ontzettend van. Invalide betekent namelijk letterlijk geen waarde/niet waardig. En dat is natuurlijk geen goede manier om over mensen te spreken, daarbij koppelt het de waarde van een persoon aan diens gezondheid en die dingen staan helemaal los van elkaar.. Daarom is deze term achterhaald en moet hij niet meer gebruikt worden. In de Engelse tekst staat Disability, een woord dat de meeste mensen met liefde gebruiken. In het Nederlands had beter gehandicapt of ook gewoon disabled gebruikt kunnen worden!
Manisch
NL: manisch energiek
ENG: frantic
✅: uitzinnig (pagina 21)
In de Nederlandse vertaling werd Eve omschreven als iemand met een manisch energieke manier van doen. En ik vind het zo zo jammer en frustrerend dat dat woord is gebruikt! Manie is onderdeel van een serieuze complexe mentale stoornis: bipolaire stoornis.
Mensen die een manische periode hebben, zijn over het algemeen drukker, erg vrolijk en voelen zich alsof ze de hele wereld aankunnen. Ik snap wel dat er aan dit woord wordt gedacht; Eve ís namelijk druk, buitengewoon vrolijk en aanwezig. Maar zeg dat dan. Gebruik geen serieus symptoom/onderdeel van een mentale ziekte (of wat voor disability dan ook) als bijvoeglijk naamwoord. Dat is een no-go!*
In de Engelse tekst staat frantic, maar dit is niet hetzelfde als manie. Uitzinnig was een betere vertaling geweest die geen stigma vergroot en geen mensen kwetst.
* Ik wil hier in de toekomst nog een uitgebreide blogpost over schrijven. Wil je nu al meer woorden en voorbeelden? Lees dan deze blogpost op NeuroElfje.nl: Validisme in ons taalgebruik
Conclusie
Ik heb intens van dit verhaal genoten, ook al ging de Britse humor in de vertaling soms een beetje verloren. Red en Chloe vormen een schattig koppel en het was heel fijn om eindelijk over een succesvolle relatie te lezen tussen een chronisch ziek en gezond persoon. Deze relaties zijn absoluut niet zeldzaam maar zijn zwaar ondervertegenwoordigd. Maar wat dit boek voornamelijk zo leuk maakte was de fibromyalgie representatie. Die was zo ontzettend goed, ik heb zo veel herkenning gevonden. Zoek het uit, Chloe Brown is een van de beste boeken met disability representatie die ik ooit heb gelezen! Dus ben jij chronisch ziek, ken je iemand met chronische pijn of hou je gewoon van inclusieve boeken. Lees alsjeblief dit boek, ook als je niet van steamy scenes houdt. You will thank me later ; )
(Maar wees alert op de validistische woorden die zijn gebruikt in de Nederlandse vertaling. Deze woorden zijn niet oké! En zijn helaas niet aangepast in de herdruk.)
* Van dit boek heb ik een recensie-exemplaar ontvangen. Dit beïnvloedt mijn mening niet.
Reactie plaatsen
Reacties