Content warning:

Het verhaal

Bram groeit op in een klein, christelijk dorp. Als hij erachter komt dat hij homo is, ontwikkelt hij een paniekstoornis. Langzaam neemt de angst zijn leven over, waardoor hij een dramatische beslissing neemt. Een intensief groepstherapieprogramma op Ameland lijkt zijn laatste redding. Maar wat gebeurt er als je zes compleet verschillende jongeren bij elkaar zet en ze laat praten over hun problemen? Zullen ze zichzelf leren kennen, elkaar begrijpen of elkaar mee de afgrond in trekken?

Mijn leeservaring

Als queer christen was ik zeer benieuwd naar het debuut van Adriaan Volk. Het klonk als een bijzonder, indrukwekkend verhaal en bevatte ook nog eens disability representatie. Maar helaas pakte het boek anders uit dan ik had verwacht. Ik had namelijk gehoopt dat er een duidelijker standpunt werd ingenomen dat je heel goed queer én christen kan zijn zonder "in de hel" te belanden.

Wie zou dit boek moeten lezen?

Je zou misschien denken dat ik dit boek vooral aan christelijke jongeren in de kast zou aanraden. Maar ik zou dit boek juist aan een heel andere categorie willen geven. De 'christelijke' mensen die homoseksualiteit hartgrondig afkeuren. De mensen die haat verspreiden en dingen zeggen als 'love the sinner, hate the sin'.

Hen zou ik dit boek in handen willen drukken en zeggen: Kijk, dit gebeurt er nou met homoseksuele mensen omdat jullie hen in de naam van God zo hartgrondig verafschuwen en veroordelen. Zo veel zelfhaat veroorzaken jullie, zoveel verdriet en angst. Door jullie overtuiging zijn mensen liever dood.

Brams geloofsovertuiging

En misschien wilde de auteur deze groep ook juist bereiken en is er daarom geen duidelijk standpunt ingenomen over queer christen zijn. Het ging uiteindelijk vooral om zelfacceptatie en niet zozeer over het vraagstuk 'houdt God van mij als ik queer ben'. En zelfacceptatie is onwijs belangrijk, begrijp me niet verkeerd. Maar ik had het dapper gevonden als Bram dicht bij zijn geloof zou staan, dicht bij God zou staan, en ook volledig van zichzelf zou houden. Het is daarentegen ook heel begrijpelijk dat niet cis-hetero mensen zich afkeren van de kerk en/of het geloof. Later als ik vliegen kan neemt geen van beide standpunten in en blijft een beetje vaag over Bram zijn geloofsovertuiging aan het einde van het boek. Aan de ene kant begrijp ik dat, maar ik vind het ook jammer.

Het Baken

Nadat Bram een zelfmoordpoging doet beseft hij dat hij echt hulp nodig heeft als hij wil leven. Hij vertrekt naar Ameland voor een intens therapiekamp. In Het Baken leert hij andere jongeren met andere problemen kennen. Allemaal moeten ze een doel opschrijven, wat willen ze bereiken met deze therapie? Bram schrijft het volgende op:

Ik vond dit zo mooi verwoord!! En het laat ook goed zien waar dit boek in de kern om gaat: zelfacceptatie.

Flashbacks

Iets waar ik meestal niet zo fan van ben in boeken zijn flashbacks. Helemaal als de plek in de tijd steeds verandert. Helaas voor mij was dit ook het geval in Later als ik vliegen kan. De eerste flashback is 18 jaar eerder, en de flashbacks komen steeds een stukje dichter bij het nu. De twee verhaallijnen komen steeds dichter bij elkaar, tot ze kruisen en je volledig in het heden bent. Het werkte in principe prima, het is gewoon niet mijn smaak. Maar het gaf wel duidelijk weer hoe lang Bram al worstelt met zijn seksualiteit en vooral ook met de zelfhaat en angst voor de hel. Met alle opvattingen die zijn omgeving hem (onbewust) heeft aangeleerd.

Misinformatie en validisme

Over het algemeen vond ik de depressie en angststoornis representatie goed gedaan, maar helaas zat er ook misinformatie in het verhaal. Zo wordt er op een gegeven moment door een van de jongeren over schizofrenie gesproken en dit wordt uitgelegd als het hebben van een gespleten persoonlijkheid. Maar dat is heel iets anders! Bij schizofrenie is er sprake van hallucinaties en/of waanbeelden. Niet van een gespleten persoonlijkheid. Het is een fout die vaker wordt gemaakt, maar wel een onnodige fout. Jammer dat hier niet op gecontroleerd is door de redactie. Ook werd er op verschillende plekken met validistische termen gestrooid. Zo hadden we teringzooi, pleurisangst, pleuriszooi, tyfuszooi, tyfuslijer, psychopathisch mens en paniekgestoorde homo. Erg jammer en ontzettend overbodig om met deze dingen te schelden. Ziektes zijn geen scheldwoorden!

Uitkeringsfraude

Ook werd een personage er van beschuldigd dat die zich medisch had laten afkeuren zodat hij niet meer hoefde werken. En ook al gebeurt dit soms, de overgrote meerderheid van mensen met een uitkering is daadwerkelijk te ziek, fysiek of mentaal, om te werken. Ik vind het altijd heel vervelend als er zonder context wordt beschuldigd van uitkeringsfraude. Dit vergroot het idee dat iemand met een uitkering de belastingbetaler van zijn centen beroofd. Dit had met meer nuance gemoeten om het stigma en de vooroordelen over mensen met een uitkering niet te vergroten! (En geloof me, een uitkering is magertjes, je krijgt minder dan het minimumloon. Dus je leeft echt niet zomaar voor de lol van een uitkering!)

Aanranding en verkrachting

Dave, met wie Bram tijdens het kamp close wordt, verteld dat hij als tiener is verkracht. Wanneer hij dit met Bram deelt is zijn eerste reactie: heb je aangifte gedaan? Dit voelde voor mij heel verkeerd. Waarom niet eerst meeleven en steunen en daarna pas eventueel de vraag of er aangifte is gedaan en hoe de politie dit heeft opgepakt. Want door gelijk te vragen naar de aangifte kun je het idee wekken dat het pas telt als je aangifte doet. En dat je niet moet 'zeuren' als je je mond hebt gehouden. Net als wanneer vrouwen worden verkracht. Het is heel moeilijk om die stap te zetten. Mensen schamen zich of denken dat het hun fout was, of denken dat de politie of rechter er toch niks aan zal doen. Daarbij willen sommige mensen het niet op die manier herbeleven. Gelijk checken of iemand zich heeft uitgesproken is niet empathisch.

Kinderen in Afrika

In gebed zegt Bram tegen God dat hij niet zo moet klagen omdat anderen het veel zwaarder hebben dan hij, zoals de kinderen in Afrika. En dit schoot bij mij echt even het verkeerde keelgat in. Dit is zo'n onwijs "christelijke" opvatting. Er zijn zoveel rampen in de wereld, maar nee, de mensen/kinderen met de zwaarste last leven in Afrika??? En ook al was dit waar, het is geen wedstrijdje... Toegegeven, Bram was hier wat jonger, maar toch. Deze uitspraak wordt nergens tegengesproken en daardoor lijkt het of de auteur er mogelijk ook zo over denkt. Het komt in ieder geval niet genuanceerd over.

Angsten overwinnen?

Iets waar ik altijd alert op ben als ik verhalen met disability representatie lees, is de trope van het overwinnen. Je moet je ziekte/aandoening/handicap overwinnen. En dat idee kreeg ik in Later als ik vliegen kan helaas ook een beetje. Er wordt letterlijk gezegd dat Bram zijn angst kan overwinnen.