Recensie: Schildpadmeisje - Marlies Slegers
Met illustraties van Jeska Verstegen
Content warning: (let op, bevat spoilers)
Het verhaal
Na haar prachtige Briefjes voor Pelle en We moeten je iets vertellen komt Marlies Slegers met de indringende jeugdroman Schildpadmeisje, over een meisje dat langzaam uit haar schulp durft te kruipen.
De dertienjarige Elvis - Vis - houdt van geschiedenis, schrijven en verzamelen. Ze heeft een geheime caravan in het bos waar ze zich verstopt voor haar moeder als die te veel heeft gedronken en zich op haar afreageert. In de caravan bewaart Vis oude, afgedankte spullen die ze op straat vindt, maar een schildpad die ze bij het grofvuil ontdekt, neemt ze mee naar huis.
Dan ontmoet ze Sid, de nieuwe, excentrieke buurjongen, die in alles het tegenovergestelde is van de gesloten Vis, en ze begrijpt niet waarom hij zoveel moeite doet om vrienden te worden. Langzaam kruipt ze uit haar schulp, en als haar moeder weer eens heel erg dronken is, neemt Vis een drastisch besluit.
Benieuwd wat Marlies zelf over het boek zegt? Kijk vooral deze video op Instagram voor je aan het verhaal begint voor een betere indruk over de inhoud.
'Doofstom' is achterhaald en pijnlijk
Vis verzint een verhaal over een persoon die niet kan horen of praten en gebruikt daarbij de verouderde term doofstom. Deze term wordt niet meer gebruikt omdat 'stom' de link met domheid heeft, met lage intelligentie. Terwijl doofheid niks met intelligentie te maken heeft. Daarbij kunnen sommige dove mensen misschien niet (goed) praten, maar communiceren kunnen ze wél, doofstom schept ook in die zin een verkeerd beeld. Tegenwoordig gebruiken we gewoon de term doof!
Vervolgens overdenken Vis en de schildpad wat erger zou zijn, niet kunnen horen of niet kunnen praten? Dit is validistisch. Handicap wordt neergezet als keus en als ergste uitkomst. Je speelt een spelletje 'wie heeft het er het zwaarst in het leven?' "Beide zijn vreselijk" wordt er vervolgens gezegd... Er is geen enkele aandacht voor de rijke cultuur van Doven. Er wordt kort aangestipt dat de jongen een manier vindt om met de zee te communiceren, maar hij blijft afgesloten van de mensenwereld. Erg jammer! De focus blijft liggen op nuttig moeten zijn en iets moeten bijdragen aan de maatschappij.
Al ben ik wél blij dat Vis tenminste niet kiest voor een magische genezing!
Mijn leeservaring
Toen ik werd benaderd door uitgeverij Luitingh-Sijthoff of ik dit boek wilde lezen en recenseren voor de Kinderboekenweek heb ik ja gezegd. Ook al gaat het lezen van papieren boeken de laatste tijd wat lastig. Zo benieuwd was ik naar het verhaal van Elvis. Het boek was al een poos op mijn radar en ik heb aan de ene kant getwijfeld of ik het zou lezen. Marlies staat er inmiddels wel een beetje om bekend dat ze ingrijpende jeugdboeken schrijft en ik wist niet zo goed of ik daar momenteel de mentale ruimte voor had met alles wat er fysiek gaande was. Maar door medicijnen voelde ik mij fysiek een stukje beter dus ik besloot het boek gewoon te lezen. Schildpadmeisje was mijn eerste boek van Marlies Slegers, en wauw! Het is echt een indrukwekkend verhaal en ik vind het dapper dat de auteur zo kwetsbaar is geweest.
Laag zelfbeeld en herhaling
Ik heb het al wel vaker in mijn recensies gezegd, maar als je iets vaak genoeg hoort ga je het uiteindelijk toch een beetje geloven. Je brein neemt over wat er vaak herhaalt wordt, maakt niet uit of het positieve of negatieve dingen zijn. Bij herhaling blijven dingen hangen. En Vis krijgt nogal veel negatieve dingen naar haar hoofd geslingerd. Door haar moeder. Als die dronken is… En dit vervormt Vis’ zelfbeeld. Ze durft geen ruimte in te nemen, durft geen nee te zeggen, is bang om mensen teleur te stellen of boos te maken. Maar gelukkig is daar buurman Joop, en hij probeert daar een stokje voor te steken. Met oude koekjes. Een terugkerend motto en ik vond het geweldig. Ook hier was herhaling een belangrijke draad!
Si(e)mon de schildpad
Fascinerend vond ik Simon de schildpad. Een personage die het geheel aan één kant luchtiger maakt, maar tegelijkertijd ook een spiegel voorhoudt.
Alsof hij alle hoop al heeft opgegeven dat hij nog gevonden zou worden en iemand om hem zal geven. Dat gevoel ken ik. Zijn rafelige mond hangt wat naar beneden, alsof hij depressief is. ‘Hallo,’ fluister ik. ‘Ben jij ook niet gewenst?’
Ben jij ook niet gewenst, dat is het eerste wat Elvis hardop tegen de schildpad zegt. Een gedachte die blijkbaar overheersend is. En dat is ook niet zo vreemd met wat ze in de nachten vaak moet aanhoren, de tirades en scheldpartijen van haar moeder als die te veel heeft gedronken. Maar Simon lijkt niet te oordelen, een verademing voor haar. Het was voor mij haast alsof Simon een reflectie was Elvis. Als ze elkaar voor het eerst aankijken, omschrijft Elvis haar uiterlijk in gedachten, alsof ze in de spiegel kijkt. Een letterlijke reflectie; haar bruine krullen en het spleetje tussen haar tanden. Maar de rol die de schildpad in het verhaal aanneemt lijkt een metaforische reflectie van hoe het met Elvis gaat. Hij is zijn eigen personage, maar toch ook een stukje een weerspiegeling. En dat vond ik onwijs mooi gedaan.
Heftig maar belangrijk
In het boek Schildpadmeisje zitten behoorlijk wat heftige gebeurtenissen. De heftigste dingen beleef je als flashback of het wordt genoemd, niet uitgebreid omschreven. En altijd weet je dat het ‘goed’ is afgelopen. Het maakt het iets minder heftig, maar ik vond het alsnog indringend. Zeer zeker belangrijk om deze dingen bespreekbaar te maken en te laten zien wat onzichtbare mishandeling met kinderen doet. Maar ik zou dit absoluut niet aan hebben gekund als kind van 10 jaar. En ik denk niet dat ik de enige ben. Als ik dit boek zou moeten aanraden aan kinderen/jongeren zou ik het sneller aanraden aan een onderbouw leerling van het middelbaar onderwijs.
Haar ogen flitsen even naar mijn gezicht. In al dat duistere zie ik ook… pijn? Alsof er ergens in haar nog iemand zit die dit ook niet wil.
Ik haathoud van je
Toch vond ik het wel heel mooi om te zien, iets wat ik soms mis in media met verslaving als onderwerp, is dat het niet zozeer over schuld ging. De moeder werd niet beschuldigd of lelijk gemaakt. De vader werd niet de grond in getrapt door het hoofdpersonage of de mensen om haar heen omdat hij er bij weg is gegaan. Elvis geeft zichzelf ook niet volledig de schuld (en beseft later dat het überhaupt haar schuld niet is, dat haar moeder drinkt). En haar moeder komt aan het einde van het verhaal niet met smoesjes maar is eerlijk. Ook de bijstanders die iets vermoeden maar niet hebben ingegrepen werden niet beschuldigd of gestraft. Dit verhaal is met zo ontzettend veel nuance geschreven, met inleving voor alle mensen betrokken. Het is namelijk een ingewikkelde situatie en mensen weten vaak niet wat ze kunnen doen, en wat het beste is voor de kinderen.
Vis heeft zelfs nog een soort empathie voor haar moeder, zoals je in de bovenstaande quote kan lezen ziet ze haar moeder nog als compleet mens. Niet alleen als ‘de alcoholist’. Iets wat veel mensen die te maken hebben met een verslaafde in hun omgeving, vaak verliezen. Een persoon wordt op een gegeven moment vaak bestempeld als hun verslaving en mensen vergeten (om) te kijken naar de persoon erachter. Er is veel waar ze boos om is, maar toch is er geen volledige haat. Er is ook nog liefde. En dit omvat voor veel mensen denk ik goed de complexiteit van (familie)relaties.
Zaadjes planten
Als laatste wil ik het hier nog over hebben. Het planten van zaadjes. In zulke situaties moeten de getroffen mensen vaak toch echt zelf tot inzicht komen. Vooral mensen als Vis. Andere personages proberen haar duidelijk te maken, als ze het aandurft om iets over haar thuissituatie te delen, dat het absoluut niet normaal is hoe het er bij haar thuis aan toe gaat. En Vis is geneigd om het voor haar moeder op te nemen. In die gesprekken krijgen de omstanders niet te horen wat ze willen horen. Vis vraagt niet om hun hulp, geeft niet toe, zegt niet dat ze weg wil. Maar doordat omstanders de dingen benoemen, worden er zaadjes geplant. En uiteindelijk groeit daar iets uit. Het planten, dat doen de mensen om haar heen. Maar het groeien en het oogsten, dat doet Vis zelf. Een proces van groei maakt Vis door, net als elk mens blijft groeien door de dingen die we meemaken en horen. En als de tijd rijp is, kan Vis gaan oogsten. Het is niet onze verantwoordelijkheid in zulke situaties om te oogsten. Maar het is wel onze taak om zaadjes te planten en een veilige omgeving te bieden en creëren zodat mensen als Vis kunnen groeien.
Conclusie
Een indrukwekkend verhaal over verslaving, onzichtbare kindermishandeling, zelfliefde en groei. Zou ik dit als tienjarige aan hebben gekund? Nee, ik persoonlijk zeer zeker niet. Maar voor brugklassers zou ik dit verhaal absoluut aanbevelen. Een mooie mix van hoop en verdriet, opgeleukt met een schildpad die naast gezelschap ook een spiegel is, en een interessante achterbuurjongen die stiekem toch wel heel leuk is. Een belangrijk thema, met veel nuance voor alle betrokkenen geschreven, zonder veroordeling, ik vind het knap!
* Van dit boek heb ik een recensie-exemplaar ontvangen. Dit beïnvloedt mijn mening niet.
Reactie plaatsen
Reacties