Het verhaal

Voor het eerst in haar leven heeft Emmy geen idee wat ze moet doen. Ze heeft alles bereikt wat op haar to-do lijstje stond. Ze heeft haar geboortedorp Meadowlark in Wyoming verlaten, is naar de universiteit gegaan en heeft carrière gemaakt met haar favoriete bezigheid: paardrijden. Maar nadat ze door een ongeluk niet meer in het zadel kan klimmen, heeft ze geen andere keuze dan terug te keren naar het stadje waar ze altijd al aan wilde ontsnappen. Luke Brooks is de meest beruchte badboy, bareigenaar en vrijgezel van Meadowlark. Hij is ook het officieuze vijfde lid van de familie Ryder. Als beste vriend van Emmy’s oudere broer kent ze hem al haar hele leven. Het is jaren geleden dat hij haar gezien heeft, maar wanneer ze zijn bar en zijn leven binnenwandelt, kan hij zijn ogen niet van haar afhouden. Tegen beter weten in wil hij veel meer doen dan alleen maar naar haar kijken. Emmy heeft te veel aan haar hoofd om aan een flirt te denken. En Luke weet dat hij uit de buurt moet blijven van het jongere zusje van zijn beste vriend. Maar wat als Luke precies is wat Emmy nodig heeft om haar vuur terug te vinden?

 

Mijn leeservaring

Done & Dusted had ik al veel voorbij zien komen bij internationale vrienden op bookstagram. Juist de ADHD'ers die ik volg waren erg enthousiast over dit verhaal. Dus ik was ontzettend benieuwd geworden. Ik had nog nooit eerder een cowboy-romance gelezen; wist niet goed wat ik kon verwachten. Maar ik kan zeggen dat ik het eigenlijk wel heel leuk vond! Ik ben heel blij dat April Books de Rebel Blue Ranch-serie heeft aangekocht en in ieder geval de eerste twee delen gaat uitgeven. Ik las het eerste deel Door het stof als e-book en heb bepaalde stukjes naast de Engelse tekst gelegd om de ADHD representatie te vergelijken. Er waren een paar puntjes maar over het algemeen was ik zeer tevreden over de soort representatie.

 

Author's note

Wat was ik blij om te zien dat de uitgeverij de auteursnoot had toegevoegd aan de vertaling en ook de content warnings die op de website van Lyla Sage staan, voorin het boek heeft vermeld. Echt heel erg fijn en zelfs nog beter dan in het originele boek, aangezien je daar nog de extra stap moet nemen om de website op te zoeken en dat is voor mensen met ADHD nou net gedoe. Dat kost soms gewoon te veel moeite of lijkt te saai en tijdrovend dus doen we het niet. Ideaal dat het in de Nederlandse editie gewoon voor in het boek staat vermeld.

 

Gemolesteerde neus?!

In hoofdstuk twaalf hebben Emmy en Luke diepzinnige gesprekken. Als een bargevecht waar Luke zijn neus brak ter sprake komt, zegt Emmy in het Engels "Ah, that's why it's so f*cked up."

Helaas staat er in het Nederlands dat zijn neus er 'gemolesteerd' uitziet en dat vind ik echt niet kunnen. Wat ontzettend ongevoelig. Ik hoop dat dit in de herdruk wordt aangepast!

 

Paniekaanvallen

In de content warning wordt al gesproken over paniekaanvallen en dat er eentje echt in het verhaal wordt laten zien. En ik vond het mooi hoe dit werd gedaan. Er is geen sprake van een angststoornis maar wel van paniekaanvallen, iets wat ik niet zo vaak zie in boeken, maar wat wel super valide is!!

Emmy heeft een ongeluk gehad tijdens het paardrijden en durft sindsdien geen enkel paard te bestijgen. Ik vond het heerlijk hoe ze hier samen met Luke aan ging werken. Hoe hij haar hielp maar ze eigenlijk zelf al het harde werk deed. Ze was niet alleen en dat feit op zich hielp al enorm. Het was mooi hoe dit verhaal vrouwelijke kracht liet zien en tegelijkertijd zachtheid en kwetsbaarheid niet schuwde. Want die dingen sluiten elkaar niet uit. Hoe Emmy langzaam uit haar dip raakte op eigen kracht met aanmoediging van Luke. Er werd ook duidelijk gezegd dat ze zich niet beter voelde omdat ze Luke had, maar omdat ze hard aan zichzelf had gewerkt. Luke was gewoon een fijne bonus. En dat vind ik echt top.

 

ADHD 

Ik snap wel waarom mensen de ADHD representatie zo fijn vinden in Door het stof. Het was absoluut niet het onderwerp maar heeft wel impact op alles wat Emmy doet. Als je brein anders in elkaar zit heeft dat uiteraard invloed op alles. Zo werd er gesproken over de behoefte om altijd de touwtjes in handen te hebben en houden, de overprikkeling van het leven of specifiek bijvoorbeeld de wind in de auto als de ramen open zijn wanneer je op de snelweg rijdt. Sensory issues kwamen aan bod, zo kan Emmy niet tegen de structuur van linnen op haar huid. Rommeligheid en alles in stapels/hopen bewaren in plaats van dingen gelijk opruimen kwam ook naar voren en dat maakte me zo blij! Verder nog het jezelf opbranden en 110% geven terwijl 70% ook ruim voldoende is. En natuurlijk het hebben van slechte impulscontrole.

 

Emmy en Luke

Doordat Emmy haar impulscontrole zo slecht is, verloopt Door het stof zoals het verloopt. Ze kon de impuls om naar huis te vertrekken niet weerstaan en zo liep ze Luke, de beste vriend van haar broer weer tegen het lijf. Ik vond het fijn dat Luke zo begripvol was en haar door haar dip heen hielp zonder haar te pushen. Toch voelde hun relatie soms te veel fysiek en had ik graag nog wat meer diepzinnige gesprekken gezien! Er werd soms iets te veel over verteld in plaats van dat je het in real-time met de personages meemaakt.

 

Nuance verschillen

In hoofdstuk twaalf vertelt Emmy wat meer over haar ADHD en hoe het haar leven en carrière heeft beïnvloedt. Hoe het was om als volwassene de diagnose te krijgen en hoe haar verwachtingen waren. Ik hield van dit stukje in het verhaal. Ik heb het vergeleken met de Engelse tekst omdat ik een paar dingen wel een beetje bijzonder vond. Sommige dingen hadden net wat anders vertaald kunnen worden voor dat extra stukje nuance.

 

Een diagnose hebben

NL: ik dacht na over de manier waarop de diagnose dingen voor mij had veranderd.

ENG: I thought about the way being diagnosed had changed things for me.

 

✅ Ik dacht na over de manier waarop dingen waren veranderd sinds ik mijn diagnose had gekregen.

 

Het verschil is klein, maar in de Engelse tekst ligt de focus op het krijgen van de diagnose, de gevolgen er van, terwijl in het Nederlands de focus op de diagnose zelf ligt. Een naampje verandert vrijwel niets, maar de effecten wel. In de Nederlandse tekst kun je het los van elkaar trekken, de persoon en de diagnose. In de Engelse tekst is het verbonden.

 

Ergens woorden aan kunnen geven

NL: Opeens werd het duidelijk waarom ik dingen deed zoals ik ze deed.

ENG: Suddenly I could explain why I did things the way I did them.

 

✅ Opeens had ik woorden om uit te leggen waarom ik dingen deed zoals ik ze deed.

 

Het gaat er niet om dat het duidelijk is, het gaat er om dat ze nu eindelijk woorden heeft om bepaalde gevoelens en handelingen te omschrijven. Het gaat er om dat ze haar acties en gevoelens naar de buitenwereld kan communiceren. Niet alleen duidelijkheid voor haarzelf. Al is dat natuurlijk ook al heel fijn.

 

Willen of hebben

NL: Ik had gehoopt dat het een wondermiddel zou zijn, dat ik me niet langer zo wanhopig zou voelen om altijd alles onder controle te willen hebben.

ENG: I'd hoped the diagnosis would be a fix-all, that I would no longer feel so desperate to be in complete control all the time.

 

✅ Ik had gehoopt dat het alles zou oplossen, dat ik me niet langer zo wanhopig zou voelen om altijd alles onder controle te hebben.

 

Emmy had andere verwachtingen van het krijgen van een diagnose. Ze hoopte dat het alles zou oplossen. Dat ze niet langer zo wanhopig het gevoel had dat ze altijd alles onder controle moest hebben. Oftewel, dat ze geen fouten mocht maken, geen misstappen. Een soort perfectionisme gecombineerd met controle-issues. Dat is waar veel ADHD'ers mee te maken hebben. En dat is niet omdat we de controle willen hebben, maar omdat het voelt dat er geen andere keus of optie is. Dat het fout gaat als we niet zelf alle touwtjes in handen hebben. Daarom vond ik de vertaling net niet oké. Het is een klein nuanceverschil maar wel een hele belangrijke als het aankomt op authentieke ADHD representatie.

 

Precies of ongeveer

NL: In plaats daarvan wist ik wel waarom ik iets deed, maar ik kon mezelf er alsnog niet van weerhouden. 

ENG: Instead, I would kind of know why I was doing something, but I wouldn't be able to stop myself from doing it.

 

✅ In plaats daarvan wist ik globaal waarom ik iets deed, maar ik kon mezelf niet stoppen het te doen.

 

Weerhouden is bij voorbaat nee zeggen en iets niet doen. Terwijl het er hier niet alleen om gaat dat je bij voorbaat niet kan stoppen, maar ook tijdens het voorval kun je de taak niet afbreken. Hoe hard je ook je best doet. Als je het gevoel hebt dat je iets moet, dan moet het ook echt. In het Engels staat er dan ook 'wouldn't be able to stop myself' en dat omvat zowel ervoor als tijdens. Ook weet Emmy net als velen (inclusief mijzelf) niet precies wat er nou in de hersenen gebeurt. Ze heeft een globaal idee waarom de dingen gebeuren, maar echt precies en zeker is ze niet. Daarom zou ik dat stukje in de zin ook graag aangepast zien.

 

Doen en behalen

NL: Het voelde alsof ik een miljoen dingen kon doen zonder ballen te laten vallen.

ENG: It felt like I could accomplish a million things and not drop any balls.

 

✅ Het voelde alsof ik een miljoen dingen kon behalen/bereiken zonder ballen te laten vallen.

 

ADHD'ers staan er om bekend om veel dingen tegelijk te doen. Om aan veel nieuwe dingen te beginnen maar ze niet af te maken. Maar daar gaat het hier niet om. Hier ligt de focus juist op het afmaken en bereiken van allerlei dingen. En dat viel een beetje weg in de vertaling. Want tenzij we in een dip zitten hebben we vrijwel altijd een miljoen ideeën en dingen die we willen en zouden kunnen doen. Of we het ook daadwerkelijk gaan doen is twee, of we het afmaken is al helemaal de vraag. Maar het gaat hier om een soort euforisch gevoel waarbij we super veel motivatie hebben en we het gevoel hebben dat we van alles kunnen bereiken en niet zullen neerstorten. Vandaar dat dit een belangrijk nuance verschil is.

 

Manisch is niet hetzelfde als zonder nadenken

NL: Het was bijna manisch, de manier waarop ik trainde en reed in de maanden voor mijn ongeluk.

ENG: It was almost impulsive, the way I was training and riding in the months leading up to my accident.

 

✅In de maanden voor mijn ongeluk reed en trainde ik haast op de automatische piloot.

 

Ik heb het al eerder gezegd, maar ik kom het nog steeds tegen in vertalingen, dus ik leg het nog maar weer een keertje uit. Manie is een serieus symptoom van bipolaire stoornis. Mensen met een bipolaire stoornis hebben al met ontzettend veel stigma te maken. Door manie zo gemakkelijk in de mond te nemen vergroot je dat stigma alleen maar. Het is niet oké om met ziektes en symptomen daarvan rond te strooien alsof het niets is. Woorden verliezen dan hun waarde en dat bemoeilijkt het leven van mensen die er mee te maken hebben echt enorm. In de Engelse tekst staat het gelukkig wel netjes, dus het zou fijn zijn als dit wordt aangepast,

 

Overrompeld of overweldigd

NL: Ik had geen motivatie meer. Ik was te overrompeld. 

ENG: I lost my motivation. I was too overwhelmed.

 

✅ Ik had geen motivatie meer. Ik was te overweldigd/overprikkeld.

 

Overrompelen is een snel iets. Het komt plots opzetten. Overwhelmed is dat niet per se. Dat kan snel komen opzetten of langzaam en langdurig bubbelen tot het overkookt. Bij ADHD neemt dat vaak de vorm van overprikkeling aan. Op een gegeven moment is de emmer vol en stroomt hij over. De context spreekt over maanden, overrompeld is hier dus niet passend en ook niet passend in de context van ADHD. Overweldigd en overprikkeld dekken de lading daarentegen wel.

 

Impulsiviteit vs. slechte impulscontrole

NL: 'Waarom ben je teruggekomen naar huis?' vroeg Brooks. 'Impulsiviteit,' zei ik eerlijk.

ENG: 'So, what made you come back home?' Brooks asked. 'Poor impulse control,' I said honestly.

 

✅ 'Waarom ben je teruggekomen naar huis?' vroeg Brooks. 'Belabberde impulscontrole,' zei ik eerlijk.

 

Iedereen kan een impulsieve beslissing nemen. Maar dat is een beslissing waar je nog steeds de controle over hebt. Impulsiviteit kan een leuk en relatief onschuldig iets zijn. Het is lekker weer en je ziet een ijskraampje verderop, in een opwelling besluit je een ijsje te kopen. Je krijgt een prikkel en neemt een beslissing zonder er verder over na te denken. De gevolgen hiervan zijn vaak minimaal.

Slechte impulscontrole kan daarentegen veel grotere en negatievere effecten hebben. Mensen die geen geld meer hebben voor eten, rood komen te staan bij de bank, flinke schulden maken, hun huis worden uitgezet, etc.  Impulsiviteit is een breder inzetbaar begrip. Terwijl het bij slechte impulscontrole vaak om neurodivergente mensen gaat. Omdat deze tekst op ADHD slaat is het verschil zeker belangrijk.

 

Uitleg impulscontrole

NL: 'Als ik de impuls voel iets te doen, is het moeilijk om door te gaan alsof alles normaal is. Het is extra moeilijk als ik mezelf toch al niet onder controle heb.'

'Maar voel je daardoor meer controle?' vroeg hij.

'Heel even, ja.'

ENG: 'When I get the impulse to do something, it's hard for me to control when everything feels normal. It's especially hard when I feel out of control anyway.'

'But does ik make you feel more in control?' he asked thoughtfully.

'For a minute, yeah.'

 

✅ 'Als ik de impuls voel iets te doen, is dat moeilijk onder controle te houden wanneer alles normaal voelt. Het is extra moeilijk wanneer ik me sowieso al stuurloos voel.'

'Maar voelt het daardoor alsof je zelf weer achter het stuur zit?' vroeg hij bedachtzaam

'Heel even, ja.'

 

Soms voelt het alsof je leven zichzelf leeft en jij er een beetje bij zweeft. Alsof je zelf geen zeggenschap hebt. Helemaal als je in een dip zit en alles overweldigend voelt. Als je dan een impuls krijgt, voelt het soms krachtig om daar op in te gaan. Voor eventjes voelt het alsof je zelf iets hebt gedaan. In plaats van het leven langs je heen te laten gaan.  Dat is wat er hier wordt uitgelegd. Al was de vertaling niet helemaal kloppend. Het gaat er niet om dat ze zichzelf niet in de hand heeft, het gaat er om dat ze stuurloos is. Ze voelt zich machteloos, lusteloos, besluiteloos. Als een dobberend bootje op de grote boze zee die het leven is. Als je dan een beslissing neemt kan het voor kort even voelen alsof je het heft weer in eigen handen neemt. Het gaat er om dat impulsen altijd moeilijk te beheersen zijn. Al helemáál wanneer je in een dip zit. Dat kwam voor mij niet goed genoeg naar voren in de vertaling.

 

Conclusie

Door het stof, mijn eerste cowboy-romance, vond ik een succes! Ik had graag nog wat meer diepzinnige gesprekken gezien en ik miste in de vertaling wat nuance in de verwoording op het gebied van de ADHD representatie. Maar de representatie algemeen was top. Ik ben zo blij dat boeken als deze bestaan voor vrouwen met ADHD! Empowering en liefdevol. Zacht en krachtig tegelijk. Ik vind het een aanrader (maar hoop wel dat er dingen worden aangepast in de herdruk)!